Susan Leigh Foster, ce huei tlamachtihquetl tlen momachtia mihtotiliztli, quihtoa quitl coreografía (ica nahuatl ticcuamachiliah “coreografía” quehuac tlahcuilomihtotiliztli) quitoznequi “tlamantli tlen technezcayotia ica miac canahya, huan ni tlamantli tictequihuiah zan quemman monequi tictlachiyaltizceh ce acahya para ma yohui pan ce canahya”. Quemman ticcuamachiliah coreografía, zo tlahcuilomihtotiliztli, quen ni, nouhquiya ticcuamachiliah huei tlanahuatilli pan frontera México-Estados Unidos quehuac ce tlamantli coreografía/tlahcuilomihtotiliztli tlen quinequi quiilliz anque quipanoz frontera ica canin monequi yaz huan canin axmonequi yaz.Quipiya ce xihuitl huan tlahco, yancuic presidente tlen Estados Unidos Donald Trump (¡ne tlahueliloc!) peuhqui quinahcomana miac Estodounidenses pampa quihtoah ni ce iztlacatiquetl. Trump quitl quihitoyaya tlahuel miac tlacameh huan cihuameh calaquiyayah pan Estados Unidos ica México quehuac atl tlen ateca ica frontera huan ni tlamantli axcanah cualli. Ni tlanehnehuiliztli, tlen ica Trump quinmahmauhtia tlacameh huan cihuameh pan Estados Unidos, mopalehuia ica huei tlanahuatilli tlen frontera, tlen peuhqui ica Operación Gatekeeper (“Gatekeeper” ticcuamachiliah quehuac ce tlamantli topileh, ce acahya tlen quiitta anque quipanoz frontera), tlanahuatilli tlen quichiuhqui Bill Clinton huan George W. Bush quicencuilih ica Iniciativa de Frontera Segura. Ni tlanahuatilli quinehnehuilia frontera quehuac ce canahya campa ce gobierno techtlachiyaltia, techilliz ica canin hueli tiyazceh huan canin axhueli tiyazceh. Ce tlamanextilli: Trump mocicinia huan pehua cualani—ya quihtoa miaquin naman axhuelih panozceh frontera pampa ya quitepanoz, quitlaliz ce huei tlatzauhtli pan frontera para ma axcanah calaquican tlacameh huan cihuameh tlen hallohuih México huan ceyoc tlalli tlen América Latina. Oncahaya tlatzauctli pan cequin canahya tlen frontera México-EEUU. Quehuac quihtoa William Forsythe, tlan tlatzauctli mohueilia, ni tlatzauctli motequihuiz quehuac ce tlamantli coreografía/tlahcuilomihtotiliztli tlen axmonequi ce acahya itlacayo para quitlachiyaltiz, axmonequi huan axquinequi nopa inintlacayo tlacameh huan cihuameh tlen huallohuih México huan panozquiah frontera. Iuhquinon Trump axquinicneliz ma panocan miaquin tlen huallohuih México, meuhcatzan axmelahuac tlen quihtoa Trump quemman quihtoa tlahuel miac naman calaquih Estados Unidos ica México. Tlen quinequi Trump quitl axacah ma molini pan frontera, axacah panoz, axacah quiixcotonaz, axacah nehnemiz nopayoh tlan hallauh México zo ceyoc tlalli tlen América Latina. Tlacameh huan cihuameh tlen tequitih pan Mahuiltiliztlahuitequi tlen Tecuapoloa (mocuamachilia ica castilla quehuac Teatro de Perturbación Electrónica 2.0/b.a.n.g. lab, zo EDT 2.0/b.a.n.g. lab) quichiuhqueh ceyoc tlamantli coreografía/tlacuilomihtotiliztli ica xochitlahtolli tlen itocah Tequitiloni tlen ica mopalehuiz anque quipanoz frontera MéxicoEEUU (ica castilla Herramienta transfronteriza para inmigrantes, zo zan TBT). Ni xochitlahtolli quicopehua nopa tlanahuatilli tlen frontera huan quichihua ce acahya quena ma hueli moliniz pan frontera, hueli panoz, hueli nehnemiz huan nemiz nopayo, pan tlahuactocanahya. Nochi nopa tlallamiccayotl tlen motlalih pan TBT itepoztlahtol (zo código digital) techcahuilia ma ticchihuacan ce coreografía/tlahcuilomihtotiliztli tlen ta hueli tictequihuiz ica motepozzanil (teléfono celular) huan tlen quichihua ma molini huan ma nemi pan miac canahya huan cahuitl tlen panoc, tlen naman, huan tlen panoz. Quemman tinehnehuiliah ica nochi cualantli tlen huallauh ica huei tlanahuatilli tlen frontera, quichihua ma tinehnehuilican, nelnelliya monequi ce xochitlahtolli tlen techpalehuiz pan tipanocan nopa frontera, huan iuhquinon hueli mopatlaz queniuhqui tiquittazceh huan queniuhqui tizanilozceh ica frontera.

Tohueitequiuh tlen TBT quipiya ce aplicación (ce achi tequitiloni tlen hueli ta tictequihuia ica ce tepozzanilli Motorola i455) huan ni aplicación mitzyecanaz pan tlahuactocanahya huan mitzmacaz xochitlahtolli tlen moixcopinqui quehuac caquiztli. Ni aplicación quipalehuiz anque calaquiz Estados Unidos ica frontera huan amiquiz huan mocuapoloz—ome tlamantli cocoliztli tlen techtlaihyohuiltia quemman tiquixcotonah nopa tlahuactocanahya tlen techohuihmati. Pan tohueitequiuh TBT tlahuel tinehnehuilia ica atl huan ceyoc tlamantli tlen monequi anque itztoz pan tlahuactocanahya. Yeca tequitinih tlen EDT 2.0/b.a.n.g lab monechicohqueh huanya ceyoc tequitinih tlen Water Station Inc. huan Border Angels pan California Sur—ni cequinoqueh tequitinih quitemitiah tambos ica atl huan quitlaliah ni tambos pan Parque Estatal Anza Borrego, ce canahya campa EEUU monepanoa ica México. Pampa tlahuel ohui para ce acahya quiahciz atl pan ni canahya Anza Borrego, TBT quinyecana anque panoz frontera huan anque zan nehnemiz nopayoh; quinyecana ica atl huan quinillia ca canin mocahua atl nechcatzin quemman ca acahya quitlatia itepozzanil. Iuhquinon, ce acahya ica itepozzanil quimanextiz canin quinequi quiahciz atl huan teipan pan nopa itepozzanil neciz ce compás tlen quiyecanaz. (Iuhquinon hueli motequihuia ce tepozzanilli pampa tequitinih tlen Water Station Inc. huan Border Angels quitlalqueh datos GPS pan código/tepoztlahtolli.) Huan nopa acahya itepozzanil, iteléfono celular, pehuaz moliniz quemman ya yahtiz ica tambos tztictic tlen quiaahcocui atl. Ta zan hueli ticchihuaz ni ica tepozzanilli Motorola i455 pampa ni tepozzanilli, tlen tlahuel axpatiyoh, axcanah monequi quiceliz señal celular para quimanextiz datos GPS tlen mitzyecanaz pan tlahuactocanahya. Iuhquinon, nopa topilmeh tlen frontera, patrulla fronteriza, axhuelli mitztepoztocazceh.

Tlan tiquicxipanhuiah Foster itlahtol—queniuhqui ya quicuamachilia coreografía/tlacuilomihtotiliztli—nopa compás tlen neci pan tepozzanilli Motorola i455 ica código/tepoztlahtolli tlen TBT quichihuaz ce yancuic coreografía/tlacuilomihtotiliztli pan frontera. Ni código tlen axacah monequi mocohuaz, achtohui nezqui huan mozcaltih ica amoxcalli digital tlen ticahciz pan internet: https://www.walkingtools.net. Brett Stalbaum, ce tequitiquetl tlen EDT 2.0/b.a.n.g. lab, quichiuhqui ni amoxcalli digital tlen techmacaz cequin tequitiloni tlen techpalehuiz quemman ticnequi tinehnemiz pan ce canahya campa axoncah miac acahya, pan cuatitlan zo tlahuactocanahya. Achtohui, Stalbaum zan quinequiyaya techyecanaz ica canahya tlen maz yehyectzin, zampampa TBT techyecana ica atl. Iuhquinon, ni código nelnelliya techcuatopehua ica nopa tlamantli, atl, tlen ica hueli tincencuiliah tinehnemizceh huan timoholinizceh. Atl quichihua ma molinican nochi achi totlacayo, toezzo, tocamaihyo para teipan hueli tiquixcotonazceh huei tlalli. Tiquihtozceh, totlacayoh monequi ma timotemitican ica atl para ma ticcencuilican tonemiliz. Huan iuhquinon, quemman timoholiniah huan tinehnehuilizceh quen ni pan frontera ica campa mocahua atl, pehua ticxolehuiliah nopa huei tlanahuatilli tlen frontera tlen quinequi axacah ma tipanocan.

Ce tequitiquetl tlen EDT 2.0/b.a.n.g. lab itocah Amy Sara Carroll, huan pan itlahcuiloliz “Xochitlahtolli tlen nicpatlanaltia huan mocuapa, huan ceyoc tlahcuiloliztli tlen tlachicoquiza” ni tequitiquetl techpohuilia quitl Operación Gatekeeper techohuimacazquia para ma ticpanocan frontera pampa techyecana zan ica tlalli tlen tlahuel fieroh, ica tlahuactocanahya Sonora. Iuhquinon, Operación Gatekeeper quitequihuiah nopa tlahuactocanahya quehuac ce tlahuitontli tlen techmaziltiz. Ce tlahcuilohquetl tlen revista Guardian, itocah Rory Carroll, tlahcuiloa quitl “Agencia Patrulla Fronteriza tlen Estados Unidos quichiuhqui ma miquican huan ma ixpolihuican tlahual miac—decenas de miles—tlacameh huan cihuameh inmigrantes tlen quiixcotonah frontera, pampa Operación Gatekeeper quitequihuia tlahuactocanahya quen ni, quehuac tlahuitontli. Gobierno Estados Unidos cualli quiitta altepemeh tlen mocahua pan frontera, zampampa zan quentzin quiittah tlahuactocanahya tlen eltoc pan frontera, yeca miac inmigrantes choloah huan quicholhuiliah ica tlahuactocanahya pampa meuhcatzan tlahuactocanahya temahmauhti nouhquiya techpalehuiah para axcanah ma techitta nopa Patrulla Fronteriza. Yeca quemman inmigrantes quipanoh frontera neci ce mahuiltiliztli tlen temahmauhti pampa melahuac nopa Patrulla Fronteriza quinequi quinmahciltiz para teipan ma mocuapacan México zo ceyoc tlalli pan América Latina. Huan ni tlamantli mahuiltiliztli nouhquiya neci pan coreografía/tlahcuilomihtotiliztli tlen quinquechtzacuilia inmigrantes huan quincuatopehua inihhuantin zampa ica México/América Latina. Quemman ce acahya quiixcotona frontera ica altepemeh, tlahuel axohui para Patrulla quimahciltiz, zampampa tlan ce acahya yohui ica tlahuactocanahya nocca quiahciz miac tlamantli tlen temahmauhti huan hueli temictiz. Ce tlamanextilli: pan Agosto 2015 quihtoqueh tequitinih tlen Migrant Crisis Line (quinpalehuia inmigrantes tlen quiixcotonah frontera) quitl ce cihuatl quicelih ce achitlacuiloliztli tlen quititlaniltoya iconeuh, ce oquichpil tlen quiixcotonayaya frontera huanya cequinoqueh. Quihtoa ni cihuatl quitl ahciyayah Patrulla campa itztohya ne oquicphil huan ceyoc inmigrantes huan teipan nochi ni inmigrantes huan oquichpil cholohqueh, zampampa oquichpil poliuhqui pan tlalli Ajo pan Arizona huan aztah naman axacah quimati canin itztoc ne oquichpil. Tohueitequiuh TBT quixopehuilia nopa tlanahuatilli tlen frontera tlen gobierno tlen Estados Unidos tlen quichihua ce acahya ma quiixcotona tlahuactocanahya, nopa canahya tlen tlahuel temahmauhti huan campa miaquin miquih. Zampampa TBT axcenca tlanahuatilli tlen frontera, tlen Patrulla, pampa TBT quinpalehuiz nochi tlen nehnemizceh pan Parque Estatal Anza-Borrego zo tlahuactocanahya Sonora, axcanah zan quipalehuiz anque quinequi quiixcotonaz frontera. Huacca ni tequitiloni TBT quicuapoloz Patrulla huan nopa tlanahuatilli tlen frontera pampa ica TBT nopa tlahuactocanahya pan frontera naman hueli quipalehuiz anque nehnemiz pan frontera huan quichihua ce acahya hueli ma itzto cualli nopayoh. Tlan tinehnehuilia ica tlahuactocanahya quehuac ce canahya tlen techmocuitlahuia, hueli cacaxacaz nochi ni tlanahuatilli tlen frontera tlen peuhqui ica Bill Clinton igobierno.

Ramón Rivera-Severa huan Harvey Young, huei tlamachtianih tlen quitehtemoliah miac tlamantli mihtotiliztli huan tlamahuizolli, quinehnehuiliah tlen panoz quemman timolinizceh ipan frontera. Quihtoah, ni tlamachtianih, “Tlan frontera mocuapa ce canahya campa nelnelliya hueli timolinizceh, tinehnehuilizceh huan timahuiltizceh, hueli nouhquiyah cacaxacaz huan tlamiz ne tlanehnehuiliztli tlen quicuamachilia frontera quehuac ce canahya campa axacah cacapacazceh, campa axacah hueli itztozceh.” Rivera-Servera huan Young teipan zaniloah ica chicahualiztli tlen oncah quemman miaquin molinizceh zancehco pan ce huei tequitl, huan inihhuantin—Rivera-Servera huan Young—quihtoah monequi tinehnehuilizceh ica frontera quehuac ce canahya tlen ticpanoquehya, tlen ticpanoh naman, huan tlen ticcuencuilizceh ticpanoh pampa pan ni canahya tiitztoqueh zan ce tlatoctzin, huan timocuapazceh huan tiitztozceh zan ce tlatoctzin, huan teipan tiyazceh. Huan quehuac tohhuantin tiyazceh, frontera nouhquiya neci quehuac ce totlacayo tlen yaz, tlen moliniz, tlen axmocahuaz nican zo neca. Zampampa miaquin zaniloah ica frontera quehuac ce canahya tlen axmoliniz huan tlen techxeloa para ma timocahuacan neca huan na nican huan axquemman ma timonechicocan. Iuhquinon Rita Raley, ce huei tlamachtihquetl tlen quitehtemolia miac tlamantli tlamahuizolli huan ixcopincayotl, quihtoa, pan itlahcuiloliz, quemman tinehnehuiliah ica frontera, “axhueli ticnehnehuiliah ce yancuic canahya tlen motlahcotlaliz pan nopa frontera, campa motlaliz miac tlamantli tlen axcencah, pampa ni tlanahuatilli tlen frontera tlahuel etic huan chicahuac”. Huan ni frontera, tlen ticcuamachiliah quehuac ce tlamantli tlen technezcayotia ica nican zo neca quehuac pan ce mihtotiliztli, quinequi ma totlacayo mocuapa ce tlamantli tlen Patrulla Fronteriza hueli quiixpiyaz, ce tlamantli tlen zan nican zo neca mocehuiz huan axquemman moliniz zo nemiz pan frontera zo quipanoz frontera ica ce yancuic canahya. Yeca quemman tinehnehuiliah ica tlahcuilomitohtiliztli tlen frontera zan quehuac ze pamitl zo tlatzauctli tlen axmoliniz, nouhquiya tinehnehuilia ica tlahcuilomihtohtiliztli quehuac ce canahya campa totlacayo axhueli moliniz, campa axhueli nehnemiz pampa nopa tlatzauctli axtechcahuiliz. Zampampa quemman tinehnemih ica tlahuactocanahya, totlacayoh mapanihui nopa canahya, frontera; huan quemman ticchihuah ni, quemman timolinizceh, ni tlamantli, ni moliniztli, mocuapa ce achi tlatoctzin tlen nimantzin panoz huan tlen axquemman ticmaciltizceh. Quemman tinehnehuiliah ica ni moliniztli, ica totlacayo tlen hueli quipano frontera, ica ni tlanehnehuiliztli ticpatlazceh frontera ica ce canahya campa miac tlamantli hueli panoh xitlahuac ica frontera, zo pano itenno frontera, zo quitlahcoittah frontera. Yeca, axhueli tiquittah frontera quehuac ce tlamantli pamitl tlen axmoliniz zo axmopatlaz, huan iuqhuinon ica totlanehnehuiliz pehua tiquihtlacoah ne frontera tlen ayoccanah huan axquemman techpalehuiz.

Tequitiloni TBT cualli motequihuiz ica datos GPS tlen techicxipanhuia ica tepoztli tlen patlani pan elhuicatl huan techitaa. Iuhquinon ni tequitiloni techillamiquiltia tlen quiihtoh Kent A. Ono ica frontera: quihtoh frontera ce tlamantli tlen quitotoxoa anque panoz frontera meuhcatzan nemiya Estados Unidos pampa policía quicencuilia quitepotztoca inmigrante pan ichan, pan itequiuh, huan campahueli itztoz huan nehnemiz. Huacca Ono quihtoa quitl policía iixtiyol nouhquiya quipano frontera, zo pano itenno frontera para quitepotztocaz inmigrante. Totequiuh tlen TBT nouhquiya quinehnehuilia frontera quehuac ce tlamantli tlen hueli moliniz huan mopatlaz, quehuac ce tlamantli tlen quiahci totlacayo huan monechicoa ica totlacayo pan tlahuactocanahya. Nopa huei tequitinih tlen quihcuilohqueh tlanahuatilli Operación Gatekeeper nouhquiya quicuamachilia frontera quehuac ce canahya tlen hueli molinia huan techtepotztoca ica tepoztli tlen techtlachilia huan techicxipanhuia aztah techmahciltiz—nochi ni tlamantli mozancehcotilihqueh ica ceyoc huei tlanahuatilli tlen itocah Iniciativa de Frontera Segura. Ni tlanahuatilli quichiuhqui patrulla ma quitequihui miac tlamantli tepoztli huan tequitiloni para quipantlatzquiz itlacayo inmigrante. Zampampa ica TBT tohhuantin axticnequih ticpantlatzquizceh inmigrante yon ticmahciltizceh; TBT axtechohuimatiz, zan quipalehuiz aunque quipanoz frontera, huan iuhquinon TBT quipatla tequitiloni huan tepoztli tlen motequihuia pan frontera: ica TBT nochi ni tepoztli huan tequitiloni—teléfonos celulares huan datos GPS, tiquihtozceh tecnología—axtechohuimatizceh huan maz cualli ica ni tecnología tinehnemizceh ipan frontera huan ticpanozceh frontera.

Quemman tinehnehuilia ica ni huei tequitl tlen TBT quehuac ceyoc tlamantli mihtotiliztli tlen motzimpiloa, teipan ticcuamachiliah queniuhqui tohhuantin hueli titzimpiloah quemman ce gobierno quinequi techcuatilanaz. Ce tlamanextilli: quemman peuhqui siglo XX huan nezqui miac yancuic huei tepoztli quehuac automóviles, miaquin quitequihuihqueh mihtotiliztli para quiohuimatizceh nopa yancuic tlanehnehuiliztli tlen itocah Taylorismo (pampa ni tlanehnehuiliztli quichiuhqui Frederick Taylor, ce ingeniero estadounidense) tlen quichiuhqui miac tequitinih ma tiquittacan pan inintequiuh pan fábricas. Mark Franko, ce huei tlamachtihquetl tlen quitehtemolia mihtotliztli, techillia quitl pan 1930s, quemman miac tequitinih peuhqueh mociciniah huan mozancehcotiliah, “ce yancuic mihtoliztli peuhqui xochiyohua, huan ni mihtotiliztli axmonequiyaya yonce tlaxtlahuiliztli, huan iuhquinon miacquin peuhqueh quinehnehuilia ica topatiyoh tlen ica titlacatih huan tlen ticnehnextia quemman timocehuia, timolinia, huan timozancehcotilia huanya miacquin pampa axticamatih tlen quichihua gobierno zo chanehqueh zo huei tlanahuatianih”. Ni tlahcuiloquetl Franko nouhquiya quihtoa quitl quemman totlacayo cihciohuih pampa tlahuel timihtotiah—pampa tlahuel timoliniah huan timotihtilanah huan timocuahcuapa—ica nochi ni tlamantli totlacayo hueli motzimpiloa quemman huei tlanahuatianih zo chanehqueh quinequih ma titequitican tlahuel chicahuac zampampa axquinequih ma timociauhcahuacan. Nopa quinequiyaya chanehqueh huan tlanahuatianih pan siglo 20, quemman peuhqui nopa siglo, quemman peuhqui yancuic tequitl huan nemiliztli ica huei tepoztli tlen naman oncah. Quemman timihtotia, quemman timotihtilana huan quemman totlacayo motzimpiloa, nochi tlamantli tlahuel axcencah tlen nopa mihtotiliztli quehuac The Tiller Girls, campa nochi mihtotianih cualli motecpanah huan moliniah zancehco quehuac tequitinih pan ce fábrica. Huacca yancuic mihtotiliztli quicuatopehua nopa mihtotiliztli tlen The Tiller Girls campa mihtotianih neci tepoztli tlen moliniah. Yeca, quemman ce gobierno zo estado quinequi ma timolinican zo axtimolinican, monequi timotlahtlanilizceh, queniuhqui mopalehuiz gobierno zo estado ica tlanahuatilli tlen frontera, tlen quiceliz huan acquiya tlaxtlahuaz? TBT monehnehuilia ica nopa paxaloliztli tlen quichihuah inmigrantes quemman quipanoh frontera, monehnehuilia ica queniuhqui inmigrantes inintlacayo moliniah huan nehnemizceh quehuac mihtotianih tlen mihtotiah pan frontera. Iuhquinon TBT quiyecana huan quipalehuia inmigrante tlen panoz frontera para axcanah ma mocahua inmigrante pan tlahuitontli tlen quicahuilia Patrulla Fronteriza tlen teipan quiceliz tlaxtlahuilli tlen gobierno pampa quinmahciltia inmigrantes. Huan iuhquinon, ica TBT, tichueloniah nochi ne tlamantli tlen quihtoa Trump quemman zaniloa ica inmigrantes tlen calaquih Estados Unidos, quemman quihtoa quitl inmigrantes zan moatequiah neca Estados Unidos quehuac atl, axcanah quehuac tlacameh zo cihuameh. Totequiuh tlen TBT quichihua ni pampa monehnehuilia miac ica queniuhqui moliniz totlacayo huan maz pan ce canahya quehuac frontera tlen quinequi axacah nehnemiz nopayo; zampampa, TBT nouhquiya monehnehuilia ica ne moliniztli tlen quinenextia queniuhqui ce acahya mihyocui zo momachilia zo momahmachilia quemman nehnemi pan tlahuactocanahya.

TBT axcanah zan quiyecana ica GPS anque panoz frontera, nouhquiya quipatla queniuhqui ca acahya molinia pan frontera—huacca quipatla queniuhqui ce acahya nehnemi. Rivera-Servera huan Young quihtoah quitl tlanahuatilli tlen frontera “quichihua ma tipancuatlehcocan tlatzauctli zo titlatzquiltican itzalan tlatzauctli zo tiquiixcotonocan atlauhtli para ticpanozceh nopa frontera; huan nochi ni tlamantli tlahuel temahmauhtih pampa hueli ce acahya huetziz zo amizahhuiz zo, tlen nelnelliya temahmauhti, Patrulla Fronteriza hueli quimahciltiz huan quimictiz aunque quipanotoc frontera quemman ya itztoc pan Estados Unidos”. TBT axquinequi ma pano ni tlamantli, quinequi quinpalehuiz anque quipanoz frontera. Yeca Amy Sara Carroll, ce tequitiquetl tlen TBT, quiihcuiloh xochitlahtolli tlen neci ica miac tlahtolli (ica castilla, inglés, nahuatl, huan ayuujk/mixe). Ni xochitlahtolli techmachtia queniuhqui hueli tinehnemizceh huan cualli tiitztozceh pan tlahuactocanahya. Ce achixochitlahtolli quihtoa:

Xinehnemi zo xiquixcotonti tepemeh. Ipan tlahcotona ximociaucahua itzalan mezquite, ce “hediondilla” zo “gobernadora” tlen ica momocuitlahuiah quemman totoniya tlahuel chicahuac nopa xalli-tlalli tlen tlahuactocanahya. Xiquillamiqui ce coatl cascabel moehecahuatanti nochi itlacayo pan nopa totonic xalli huan quicauhteuhtiuh huellas quehuac “J” pan nochi tlahuactocanahya.

Meuhcatzan tlamanextilcanahya tlen GPS zan quinequi techyecanaz para ma ticcencuilican pan ohtli ica campa ticnequi tiitztoz, ni xochitlahtolli tlen Amy Sara Carroll techillia “ximociauhcahua tlahcotona”—ni tlahtolli techillamiquiltia quitl quemman tiitztoqueh pan tlahuactocanahya monequi timoquetzazceh huan quemmantzin monequi timociauhcahuazceh para axcanah ma ticiauhcalaquican. Yeca Amy Sara Carroll techillia quitl monequi tinehnemizceh ica yohuatzinco pampa ica tlahcotona, tona chicahuac—huan ica ni tlahtolli Amy Sara Carroll techmanextilia quemman hueli tinehnemizceh ica tlahuactocanahya para cualli tiitztozceh. Iuhquinon, Amy Sara Carroll ixochitlahtol nouhquiya techillamiquiltia tlen quinequi totlacayo para ma cualli tiitztocan pan tlahuactocanahya. Huacca muehcatzan nopa GPS techyecana ica campa ticnequih ticahcizceh huan techpalehuia tictemoah atl, xochitlahtolli tlen Amy Sara Carroll techtlamachtilia queniuhqui hueli mopatla nopa tlalli tlen tlahuactocanahya huan queniuhqui monequi timolinizceh para ticcencuilizceh nopayoh. Ni axquinequi Patrulla Fronteriza—ya quinequi techohuihmatiz quemman tiitztoc pan tlahuactocanahya, quinequi ma tipancuatlehcocan tlatzauctli zo ticpanocan itzalan tlatzauctli zo tinehnemican itenno tlatzauctli—iuhquinon frontera mocuapa tlahuitontli. Huan TBT quinequi quixelohuaz ni tlahuitontli, yeca ica TBT ce inmigrante tlehco huan nehnemi zampampa nouhquiya mociauhcahua huan quihitzquia tlalli tlen tlahuactocanahya.

Xochitlahtoltlacuilolmihtotiliztli tlen TBT quicahuilia EDT 2.0/b.a.n.g. lab temoliniltia meuhcatzan axcanah monequi tecuatopehuaz. Huan maz, tlanahuatilli tlen mochihua pan ni EDT 2.0/b.a.n.g. lab moyamania pampa quinequi tepalehuiz huan temocuitlahuiz. Iuhquinon inihhuantin huan tohhuantin zancehco quipalehuia anque quipanoz frontera meuhcatzain EDT tlahuel huahca mocahua, zampampa nopa acahya tlen quipanoz frontera nouhquiya monequi quinehnehuiliz tlen quichihuaz quemman itztoz pan tlahuactocanahya—ne inmigrante monequi cualli moyecanaz ica TBT. Inmigrantes huan cequinoqueh tlen quipanozceh tlahuactocanahya hueli, ica inintepozzanil (celular Motorola i455), quitemoah atl ica menú tlen motecpana nopa canahya campa mocahua atl pan tambo—teipan ce acahya hueli nehnemiz ica campa eltoc atl. Huan xochitlahtolli tlen Amy Sara Carroll tecuamachiltia queniuhqui monequi moliniz zo nehnemiz ce acahya pan tlahuactocanahya tlan cualli itztoz zo tlan itlacayo tlaihyohuia. Huacca, quemman ce acahya quipiyaz TBT, ne acahya hueli quitequihuiz TBT quehuac ce tlamantli tlahtolmihtotiliztli tlen quipalehuiz aunque itztoz pan tlahuactocanahya pan frontera. Meuhcatzan gobierno tlanahuatia pan frontera ica Patrulla Fronteriza, huan iuhquinon quitilana anque quipanoz frontera, EDT 2.0/b.a.n.g. techpalehuia tinehnemizceh zo timolinizceh pan prontera para cualli titztozceh huan ticpanozceh. Iuhquinon TBT mocuapoloa huan motzimpiloa para ma axtechtechtilana nopa hueyi tlanahuatilli tlen neci tlahtolmihtotiliztli tlen frontera. Huan iuhquinon ce acahya tlen panoz frontera hueli quinehnehuili icelti ica canin nehnemiz.

Tlan ticnequih tinehnehuilizceh ica ce hueyi muro tlen quitzacuaz frontera para ma axcalaquican miac tlacameh huan cihuameh quehuac tlen neci atl tlen ateca pan Estados Unidos, nopa axohui. Zampampa tlen panoz tlen tihnehnehuiliah ica nochi nopa tlacameh huan cihuameh tlen, ica inintlacayo, quipanozceh xitlahuac ica frontera, zo panozceh itenno frontera, zo quitlahcotapanazceh tlalli tlen frontera? Tiquihtoa, quemman tlacameh huan cihuameh quipaxaloah frontera zan pampa quinequih nehnemizceh nopayoh nopa tlahuel axcencah quemman ce inmigrante itztoc pan frontera, axcencah queniuhqui patzmiqui huan tlaihyohuia inmigrante quemman tlatotoniya huan tlahuaceheca ica xalli pampa ce inmigrante axhueli zan mocuapaz ichan ica tepozcacalachtli. Ni tlanehnehuiliztli axcencah tlanehnehuiliztli tlen tlatzauctli. Totequiuh tlen TBT nehnehuilia ic cehcen acahya tlen quitequihuiz ni tequitiloni para nehnemizceh ica frontera huan cualli itztoz nopayoh; TBT monehnehuilia ica nopa acahya quehuac ce tlacatl zo cihuatl, quehuac ser humano. Huan ni tlanehnehuiliztli tlahuel axcencah Trump inehnehuiliz quemman quihtoa oncah miac tlacameh huan cihuameh tlen moixcuapa quehuac atl pan frontera huan monequi motzacuaz frontera ica hueyi tlatzauctli huan tlanahuatilli tlen Operación Gatekeeper (huan ni nahuatilli mochiuhqui quemman Trump ayicannah mocuaptoya presidente). Pan ce zazanilli tlen 2014, Micha Cárdenas, tequitihquetl tlen EDT 2.0/b.a.n.g. lab, zanilohqui ica cequin tlamantli axcualli tlen quihtoqueh cequinoqueh ica totequiuh tlen TBT: quihtohqueh quitl “nopa axcualli tlan inmohhuantin inquinehnehuiliah quitl ce inmigrante quinequi quicaquiz xochitlahtolli”. Zampampa quehuac quihtoa Cárdenas, ni tlanehnehuiliztli tlen ica techahhuaqueh zan monehnehuilia ica ce tlamantli inmigrante. Tohhuantin tlen tiitztoqueh pan EDT 2.0/b.a.n.g. lab ticnequih ticpatlazceh ni tlanehnehuiliztli pampa axcanah nochi inmigrantes cencah. Pan ce mahuiltixochitlahtolli (zo tequitl tlen teatro) tlen itocah Tonacayoh: ce mahuiltixochitlahtolli para fronteras [ ] tlen mopatlazceh (ica inglés Sustenance: A Play for All Trans [ ] Borders), tohhuantin timotlahtlaniliah, “queniuhqui ticcuamachiliah ‘tonacayoh’?” Quemman ticnanquiliah ni tlahtlaniliztli, tihnenehuiliah ica queniuhqui ce acahya amiquiz, mocuapoloz, huan patzmiquiz pan tlahuactocanahya huan queniuhqui ni tlamantli techohuimacaz. Tequitinih pan EDT 2.0/b.a.n.g. quena quinehnehuiliah ica nochi ni tlamantli huan yeca quichiuhqui ce tequitiloni tlen quipalehuiz inmigrante quiahciz atl, zampampa ne tequitinih nouhquiya quinequih quillamiquizceh quitl “xochitlahtolli nouhquiya techyoltia.”

TBT quicuamachilia xochitlahtolli huan ceyoc tlamantli toltecayotl quehuac ce tlamantli tlen techyoltia huan tlen xinehpaltic ica tequitl tlen organizaciones humanitarias (tlen quinpalehuiah miac tlacameh huan cihuameh tlen tlaihyohuiah pan tlaltipactli) quehuac Border Angels huan Water Stations Inc. Iuhquinon, TBT quinpalehuia tlacameh nemizceh, molinizceh, huan nehnemizceh pan tlahuactocanahya. Tiquihtozceh, TBT teccuamachiltilia patiyoh nochi tlen panozceh pan frontera. Huan tohhuantin ticpatlazquiah Trump inehnehuiliz ica inmigrantes tlen moixcuapah quehuac atl quemman calaquih pan Estados Unidos—ni nehnehuiliztli quinequi mocuapaz ce ixcopincayotl pan tonehnehuiliz para ma tiquincocolican inmigrantes. Pan tonehnehuiliz tlen quinequi toyollo: ma tiquittacan atl quehac ceyoc tlamantli tonacayo tlen techyoltiz. Huan meuhcatzan TBT axmotzimpiloz cencah yancuic mihtotiliztli tlen siglo XX (cuacualztin pan siglo), nopa tlahcuilolmihtotiliztli tlen quinmalinilia totlacayo huan tlahuactocanahya quimanextia queniuhqui tihuelli titzimpilozceh ica totlacayohhuan tlen ica timolinizceh quehuac pan ce mihtotiliztli. Tepoztlahtolli (zo código) huan xochitlahtolli tlen TBT techilliah queniuhqui monequi timolinizceh huan tinehnemizceh pan xalli huan atl, huan queniuhqui hueli ticcuamachilia nopa tlamantli tlen ticcaquih huan tiquittah pan tlahuactocanahya. Iuhquinon, TBT techpalehuia titzimpilozceh nopa nehnehuiliztli tlen quitta frontera zan quehuac ze tlahuitontli tlen techmahciz zo quehuac muro tlen techtzacuiliz—hueyi tlanahuatilli tlen frontera yoltoc ica ni nehnehuiliztli. Quemman tinehnehuilia ica xochitlahtolli huan tepoztlahtolli tlen ticzancehcotiliqueh pan ni amoxtli, monequi tinehnehuilizceh ica ni tlamantli quehuac tlatzotzontli tlen achitlahcuilomihtotiliztli (ica castilla música de una pequeña coreografía) tlen ica hueli cueponi ce mihtotiliztli zo moliniliztli tlen tzimpiloz tlanahuatilli tlen estado (Estados Unidos). Zampampa nouhquiya monequi tiquillamaquizceh: quehuac pan ce campecac zo ilhuitl, tlatzotzontli huan ixcopincayotl axhueli techmanextilia nochi tlamantli tlen panoz pan ce canahya. Quehuac ce tlamantli tlahcuilomihtotiliztli, TBT motlatiz quemman totlacayoh calaquiz pan xochitlahtolli, nemiliztli, huan cualantli tlen oncah pan tlahuactocanahya. Zampampa, pan ni yancuic Gesto digital (ticcuamachilia ni “gesto” quehuac hueitlamanextilli), ticquinmaliniliah tlahcuiloliztli, xochitlahtolli huan tlamahuizolli tlen TBT huan tiquintlalia nochi ni tlamantli nican huan tiquinmahmaca para ma quipohuacan, ma quicaquican, huan ma quittacan cequinoqueh.

 

Cárdenas, Micha. “The Transborder Immigrant Tool: Science of the Oppressed.” YouTube video. 23:31. Posted by AntiAtlas of borders. May 7, 2014. https://www.youtube.com/watch?v=cL1uqN1tepk.

“5th Republican Debate Transcript, annotated: Who said what and what it meant.” Washington Post. December 15, 2015. https://www.washingtonpost.com/news/the-fix/wp/2015/12/15/who-said-what-and-what-it-meant-the-fifth-gop-debate-annotated/.

EDT 2.0/b.a.n.g. lab. "About." Accessed December 2, 2016. https://faculty.washington.edu/michamc/wordpress-bang/.

Electronic Disturbance Theater 2.0/b.a.n.g. lab. Sustenance: A Play for All Trans [ ] Borders. New York: Printed Matter, 2010.

Kracauer, Siegfried. “The Mass Ornament.” In The Mass Ornament: Weimer Essays. Edited and Translated by Thomas Y. Levin, 75 - 88. Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1995.

Franko, Mark. The Work of Dance: Labor, Movement, and Identity in the 1930s. Middletown: Wesleyan University Press, 2002.

Border Security Expo. “Attendee Info.” Accessed November 21, 2016. http://www.bordersecurityexpo.com/Content/Attendee-Info/6_34/.

Ono, Kent A. “Borders That Travel: Matters of a Figural Border.” In Border Rhetorics: Citizenship and Identity on the US-Mexico Frontier, edited by D. Robert DeChaine. 19 - 32. Tuscaloosa, The University of Alabama Press, 2012.

Raley, Rita. Tactical Media. Minneapolis: University of Minnesota Press, 2009.

Rivera-Servera, Ramón H., and Young, Harvey. "Introduction: Border Moves." In Performance in the Borderlands.  Edited by Ramón Rivera-Servera and Harvey Young, 1 - 16. New York: Palgrave Macmillan, 2014.

Duara, Nigel. “Why border crossings are down but deaths are up in brutal Arizona desert.” Los Angeles Times. October 27, 2015. http://www.latimes.com/nation/la-na-ff-immigrant-border-deaths-20151021-story.html.

Carroll, Rory. “US Border Patrol uses desert as ‘weapon’ to kill thousands of migrants, report says.” Guardian. December 7, 2016. Accessed online December 30, 2016. https://www.theguardian.com/us-news/2016/dec/07/report-us-border-patrol-desert-weapon-immigrants-mexico?CMP=share_btn_fb.

Marino, Mark C. “Code as Ritualized Poetry: The Tactics of the Transborder Immigrant Tool,” Digital Humanities Quarterly 7, no. 1 (2013)http://www.digitalhumanities.org/dhq/vol/7/1/000157/000157.html.

Spier, Steven, ed. William Forsythe and the Practice of Choreography: It Starts From Any Point. New York: Routledge, 2011.

DeChaine, D. Robert. "Introduction: For Rhetorical Border Studies." In Border Rhetorics: Citizenship and Identity on the US-Mexico Frontier. Edited by D. Robert DeChaine, 1 - 18. Tuscaloosa: The University of Alabama Press, 2012.

Foster, Susan Leigh. Choreographing Empathy: Kinesthesia in Performance. London and New York: Routledge, 2011.