Nican, naman ipan ni tonatiuh: Raúl Zurita; Tequitiloni tlen ica mopalehuiz anque quipanoz frontera MéxicoEEUU, tlen mocuamachilia ica castilla quehuac [({ })] La herramienta transfronteriza para inmigrantes; huan Xochitlahtolli tlen mitzpalehuiz tinemi pan tlahuactocanahya, tlen mocuamachilia ica castilla quehuac La serie de sobreviviencia del desierto tlen quiihcuiloh huei tlahcuilohquetl huan tlamachtihquetl Amy Sara Carroll.

Pan ni tlaltipactli tlen campa techyecana nochi tlamantli tlen tlachihualli ica tlallamiquiliztli, pampa techtilana huehhuei altepemeh, pampa tlahuelchihua ica totlahtol tlen huehhuei tlanahuatianih, xochitlahtolli axcalaqui yonquentzin para ica timopalehuizceh. Zampampa quemman ce xochitlahtolli quennopa mocahua, naman nelneliya pehua xochiyohua. Quemman xochitlahtolli mococopica, quemman axcanah zan ce tlamantli tlen tictequihuiz pan totequiuh quehuac ce azadoh, huan quemman ayocannah tihuelih tictilanazceh quehuac ce yolcatl pampa nopa quinequih huei chanehmeh huan huei tlanahuatianih—que ma zan tichuallican, axtimociauhcahuacan, huan axtinehnehuilican ica tlen ticchihuah—quemman tlami nochi ni tlamantli, xochitlahtolli naman quena cocopehui huan pehua patlani nelhuahcapan. Huan naman xochitlahtolli hueiya huan quenni pehua petlani, pehua tlahuia, huan meuhcatzan ni techyolpactia nouhquiya techmahmauhtia. Quemman xochitlahtolli mohueiltoc, quemman tlamahcahuaz, naman quipannextia miac tlamantli tlen axmoitztoc, tlen eltoya pan ce canahya huan axneciyaya, nopa tlen tlahuel ohui ticcuamachiliah ica totlahtol tlen tictequihuiah zan pan tochan zo totequiuh.

Pan tlalli tlen Américas—pan toltecayotl huan xochitlahtolli tlen quichihuah macehualmeh huan tiquincuamachilia quehuac latinos, latinoamericanos zo afroamericanos—oncah miac tlamantli toltecayotl huan xochitlahtolli tlen ce acahya quichihua pampa axquinequi quipannextiz zan tlamantli yehyectzin tlen totlaltipac. Huan quemman ce tlahcuiloquetl quinequi quichihuaz ce ixcopincayotl zo xochitlahtolli tlen para miaquin moitta axyehyectzin zo tlahuel ohui para mocuamachiliz, ni techhuica ica cuatitlanohtli campa pehua timocuapoloah; zampampa ni canahya nouhquiya techmachtia queniuhqui tihuelih ticcuanehnehuilizceh miac cualantli tlen techmahciltia huan techpiqui. Xochitlahtolli motlalia iixtlan ni cualantli tlen mocuapa cuatitlanohtli huan ilacatztic. Xochitlahtolli quicui huan quititilitza ni ilacatztic para ma tiquittacan huan titlachiyacan ica nochi cualantli tlen ticcuamachiliah quen ni ilacatztic pan cuatitlanohtli, cualantli tlen tiquiilcahuah quemman zan tinehnehuiliah ica ce tlalli yehyectzin, ce tlaxoxoccan campa axoncah yon ce cualantli, ce tlalli tlen axnelliya. Naman, tlahcuiloanih zan quentzin technextiliah, ica xochitlahtolli, nopa tlalli axyehyectzin, nopa cuatitlanohtli ica iilacatz tlen mocuamachilia quehuac huei cualantli pan tonemiliz; Amy Sara Carroll huan Raúl Zurita quena quicchihuah ni tequitl ica ininxochitlahtol.

Quemman ticpohuah Raúl Zurita ixochitlahtol tlen achtohui moihcuiloh huan tlen teipan moihcuiltoc aztah naman, tiquittah queniuhqui ni tlahcuilohquetl Zurita quicuamachilia tlalli quehuac ce calli tlen ticchantihtiyohui ica miac pisoh. Iuhquinon Zurita ixochitlahtol tlahuel quihuihuitotza tonehnehuiliz huan quichihua ma tinehnehuilican ica huei cualantli pan tonemiliz. Zurita ixochitlahtol achtohui quizqui pan xihuitl tlen 1975 huan moixcopinqui ica amoxtli teizquitic pampa mochiuhqui ica yeso quehuac ce cahah campa motlalia ce miccatzin. Pan ni xochitlahtolli tlen neci ni amoxtli, huan pan xochitlahtolli tlen quizqui teipan (campa Zurita tlahuicuiloa ica tlahuactocanahya Atacama, ilhuicac tlen Nueva York, huan tepexitl tlen norte pan Chile) Zurita techyolahci ica itlahtol cototztzin tlen Zurita cualli quiquimilhuilia quehuac ce conetzin tlen ya cualli quimocuitlahuia. Huan ica itlahtol tentzilintic Zurita quichihua tohhuantin ma cualli ticcaquican nopa inintozcahuan tlacameh huan cihuameh tlen micqueh huan tlaihyohuiqueh pan Chile quemman tlanahuatiyaya Pinochet ica idictadura pan xihuitl 1973-1990.

Pan ni xihuitl tlen panoc tlen 2016 cequin huei tlamachtianih tlen Harvard quicaltechuilihqueh Zurita ixochitlahtol pan calli campa mocahua Centro David Rockefeller tlen Tlamachtiliztli ica América Latina. Ni exhibición tlen quicualtlaliqueh ni tlamachtianih itocah El hambre de mi corazón (ica nahuatl, Noyollo imayan), huan pan nopa exhibición tlahuel mohueilqui Zurita ixochitlahtol para ma quiittacan momachtianih, tlamachtianih huan ceyoc acahya tlen panozquia pan nopa calli tlen Harvard. Nopa xochitlahtolli tlen quichiuhqui Zurita, quemman cualli ticpohuah, technextilia totlaihyohuiliz tlen naman, huan Zurita quichihua ni ica ce tlahtolli malhuilloh tlen ya quimaneloa para ma tiquiittacan nopa tlaihyohuiliztli tlen oncac huan tlen quicencuilia naman pan Chile huan nochi tlalli tlen Sudamérica. Huan iuhquinon, nopa xochitlahtolli tlen mocaltechuilih ne Harvard, pan exhibición El hambre de mi corazón, techillamiquiltia nopa tlaihyohuiliztli tlen panoc huahcauhquiya, ne tlaihyohuiliztli tlen mocahua huahca, tlaihyohuiliztli tlen quichihua ma tiquiixnamiquican miquiztli tlen eltoc nican huan naman, pan frontera campa monehpanoa Estados Unidos ica México, nopa frontera tlen nouhquiya quinxeloa ni ome tlalli tlen Estados Unidos huan México.

Pan tonatiuh tlen jueves 27 metztli octubre ipan xihuitl 2016, iihtic calli tlen Harvard campa motlalih Zurita ixochitlahtol, ni Zurita quipouhqui ce xochitlahtolli tlen itocah Canto a su amor desaparecido (ica nahuatl, Huicatl ica ce nequiliztli moixpoltoc); Zurita quipouhqui ni xochitlahtolli ininixtlan momachtianih, huei tlamachtianih, huan huei tequitinih tlen caltlamachtiloyan Harvard, huan nouhquiya tlacameh huan cihuameh tlen nemih nechcatzin nopa caltlamachtiloyan. Tohhuantin nouhquiya timozancehcotilihqueh huanya Zurita huan ticcacqueh ceyoc xochitlahtolli tlen itocah “La serie de sobrevivencia del desierto” (ica náhuatl, “Xochitlahtolli tlen mitzpalehuiz tinemi pan tlahuactocanahya”)—ni ce xochitlahtolli tlen quichiuhqui Amy Sara Carroll. Ni xochitlahtolli ticcuamachiliz tochontic pampa axneci xochitlahtolli, pampa neci tlanahuatilli; zampampa neci tlanahuatilli pampa monequi, pampa ica ni xochitlahtolli timopalehuizceh tiitztoz pan ce canahya tlen tlahuel temahmauhtih. Quehuac xochitlahtolli tlen quichiuhqui Zurita, xochitlahtolli tlen quichiuhqui Amy Sara Carroll nouhquiya quinequi technextiliz ce yancuic tlalli, ce tlahuactocanahya: tlahuactocanahya tlen mocahua pan Sonora huan tlen tlahuexcantiya ica norte tlen México huan soroeste tlen Estados Unidos. Pan Amy Sara Carroll ixochitlahtol, tlahuactocanahya neci quehuac ce yancuic ixcopincayotl tlen ya quicuicuilohqui ica itlahcuiloliz: zampampa ni ixcopincayotl axcanah zan ce tlamantli tlen techtitlaniz, axcanah zan ce canahya campa quiixcotonazceh nopa tlacameh huan cihuameh, oquichpilmeh, cihuapilmeh, huan conetztzin tlen axquipiyah ininamauh huan quinequih calaquizceh Estados Unidos pampa pan inintlal axoncah tequitl. Ni yancuic ixcopincayatl tlen quichiuhqui Amy Sara Carroll quipannextia miac tlamantli tlen tlapepetlacah, huan ni ixcopincayotl nouhquiya tehtemi ica inintonal tlacameh huan cihuameh tlen quipanoh tlahuactocanahya. Zampampa ni canahya—pan ixcopincayotl tlen neci pan Amy Sara Carroll ixochitlahtol—ni canahya tlahuel fieroh tlen techcuezoz huan temahmauhtih, campa tlahuel ohui tinemizceh, campa miaquin miquizceh. Axmonequi tiquihtozceh quezqui mictoqueh pan nopa tlahuactocanahya, axmonequi ticpohuazceh inintlacayo; maz cualli tinehnehuilizceh ica nopa inchicahualiz anque quipanoz frontera, huan axcanah tinehnehuilizceh zan ica nopa tlaihyohuiliztli tlen techcuezoz huan techatzintlanhuetziltiz. Amy Sara Carroll ixochitlahtol quena technextilia icuezol zampampa nouhquiya technextilia queniuhqui nopa tlahuactocanahya tlen Sonora mocuaptoc ce frontera, ce tlahuitontli, huan ce huei caxah campa mocahuah miccatztzin.

Ce jueves quitl pan caltlamachtiloyan tlen costa este tlen Estados Unidos, campa tlalli quiahci huei atl tlen Atlántico, ticcacqueh Amy Sara Carroll ixochitlahtol huan ticcaqueh nouhquiya Zurita ixochitlahtol, “Canto a su amor desaparecido”. Quemman tictlanqueh ticpohuah ni xochitlahtolli, tlen Amy Sara Carroll huan tlen Zurita quichiuhque, tictlachilihqueh queniuhqui ni ome tlahcuiloanih (Carroll huan Zurita) techpalehuiah tinehnehuilizceh ica tlahuactocanahya, ica tlalli tlen techohuihmaca, ni canahya tlen techpahpachoa ica miac tlamantli tlen tlapepetlaca huan nouhquiya ica tlaihyohuiliztli tlen techcuezoz. Huan nochi ni tlamantli, ni tlamantli tlen tlapepetlacah huan ni tlaihyohuiliztli, moixcopinah pan toyollo. Zan tlatoctzin, ni xochitlahtolli techchicahuilqui huan techyolpactih para ma cualli tiitztocan pampa ticcuamachilqueh nopa cualantli tlen techohuihmaca, nopa tlalli tlen tlapepetlaca huan quichihua ma titlaihyohuican huan tlen tlahuexcantiya ica nochi canahya. Pan nopa achi tlatoctzin, tinehnehuilqueh, “quena tihuelih titzimpiloah, huan axcanah timocuezoz quemman tiitztozceh iixtlan ni huei cualantli tlen oncah pan ni tlaltipactli naman; titzimpilozceh pampa axticamatih huan axticcelizceh ni tlanahuatilli tlen huallauh tlen ce gobierno tlen quinequi quixohxotlaz nopa tonalli campa mocahua totlaihyohuiliz, nopa tlaihyohuiliztli tlen monequi tiquillamiquizceh huan ticpatlazceh ica ce tlamantli tlen techmacaz chicahualiztli huan tlen techapelehuiz ticcuanehnehuilizceh ni huei cualantli tlen oncah. Pan nopa tlatoctzin, ticcuamachilqueh quitl naman huan nican monequi titequitizceh ica toillamiquiliz, ica nopa tlamantli tlen panoc. Huan ica ni tequitl titzimpilozceh huan axtimocahuilizceh ma tiquiilcahuacan nopa tlaihyohuiliztli, quehuac quihtoa huei tlahcuiloquetl Eve Sedgwick huan zampa quihtoa Amy Sara Carroll pan ixochitlahtol. Huanquinon, ticmatih, ticcuamachiliah quitl ni tequitl monequi ticchihuazceh zancehco huan namantzin.

Sedgwick, Eve Kosofsky. “Privilege of Unknowing: Diderot’s The Nun.” In Tendencies. Durham: Duke University Press, 1993.